آفرودسواری فعالیتی است که در ایران بیشتر در مناطق کویری، کوهستانی و جنگلی انجام می‌شود و شامل استفاده از خودروهای دو دیفرانسیل مانند نیسان پاترول، تویوتا لندکروزر یا حتی خودروهای قدیمی‌تر مانند پاژن است.
این خودروها که اغلب موتورهای ۴ تا ۶ سیلندر با حجم ۲.۴ تا ۴.۰ لیتر دارند، مصرف سوخت بالایی (۱۲ تا ۲۰ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر) در مسیرهای ناهموار دارند. اما داده‌های دقیق درباره میزان مصرف بنزین آفرودسواران در ایران وجود ندارد.
برآوردهای غیررسمی نشان می‌دهد تعداد آفرودسواران فعال در کشور کمتر از ۵۰ هزار نفر است و فعالیت‌های آفرود که به‌صورت تفریحی و اغلب در تعطیلات انجام می‌شود، احتمالا کمتر از ۰.۱ درصد از کل مصرف بنزین کشور (حدود ۱۱۵ میلیون لیتر در روز) را، آن هم فقط در ایام تعطیل به‌خود اختصاص می‌دهد.
این حجم ناچیز، درمقایسه با مصرف سوخت در کلان‌شهرهایی مانند تهران که روزانه ۲۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کند، نشان می‌دهد آفرودسواری تاثیر قابل‌توجهی بر منابع سوخت کشور ندارد.
نکته دیگر، تنوع اقتصادی آفرودسواران است. برخلاف تصور سخنگوی دولت، همه آفرودسواران از دهک‌های بالای جامعه نیستند. بسیاری از علاقه‌مندان به آفرود از خودروهای قدیمی و ارزان‌قیمت مانند نیسان پاترول یا جیپ‌های مدل پایین استفاده می‌کنند که هزینه نگهداری آن‌ها به‌مراتب کمتر از خودروهای لوکس است.
این گروه‌ها که اغلب از اقشار متوسط جامعه هستند، بنزین را از همان سهمیه عمومی (۶۰ لیتر در ماه با نرخ یک‌هزار و 500 تومان) یا بنزین آزاد (۳ هزار تومان) تامین می‌کنند.
بنابراین، تمایز بین بنزین مصرفی آفرودسواران و سایر رانندگان، از نظر فنی بی‌معنی است؛ زیرا سوخت عرضه‌شده در جایگاه‌ها یکسان است و هیچ تفکیکی برای مصارف خاص وجود ندارد.
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت اخیرا در پاسخ به پرسش‌هایی درباره احتمال افزایش قیمت بنزین برای دهک‌های بالای جامعه، اظهار کرد که تصمیم‌گیری در این زمینه ضروری است؛ اما زمان آن هنوز فرا نرسیده است. وی تاکید کرد که دولت برنامه‌ای فوری برای افزایش قیمت بنزین ندارد، اما نمی‌تواند سهمیه بنزین دهک‌های پایین را به‌طبقات بالای جامعه یا آفرودسواران اختصاص دهد.
مصرف بالای بنزین در ایران که سالانه به بیش از ۴۲ میلیارد لیتر می‌رسد، عمدتا به ناوگان فرسوده خودروهای داخلی مربوط است. بیش از ۶۰ درصد خودروهای ایران، شامل مدل‌هایی مانند پراید، پژو ۴۰۵ و سمند با عمر بالای ۱۰ سال، استاندارد آلایندگی یورو ۲ یا پایین‌تر دارند و مصرف سوخت آن‌ها بین ۸ تا ۱۲ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است.
این خودروها که فاقد فناوری‌های مدرن مانند تزریق مستقیم سوخت یا سیستم‌های مدیریت موتور پیشرفته هستند، در مقایسه با خودروهای وارداتی با استاندارد یورو ۶ (مصرف ۵ تا ۶ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر)، تا ۵۰ درصد سوخت بیشتری مصرف می‌کنند.
اسقاط این خودروها می‌تواند مصرف بنزین کشور را تا حدود ۳۰ درصد کاهش دهد. اما برنامه‌های اسقاط خودرو، به‌دلیل هزینه‌های بالا و کمبود بودجه، پیشرفت کندی داشته است.
ترافیک کلان‌شهرها، به‌ویژه تهران نیز عامل دیگری در هدررفت بنزین است. ترافیک روزانه تهران که متوسط سرعت خودروها را به ۲۰ کیلومتر بر ساعت کاهش می‌دهد، مصرف سوخت را تا ۳۰ درصد افزایش می‌دهد. برای مثال یک مدل خودرو پراید در ترافیک شهری تهران می‌تواند تا ۱۵ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر مصرف کند؛ درحالی که در جاده این عدد به ۷ لیتر کاهش می‌یابد. زیرساخت‌های ناکافی حمل‌ونقل عمومی، مانند مترو با ظرفیت محدود و کمبود اتوبوس‌های مدرن، مردم را به‌استفاده از خودروهای شخصی مجبور کرده است.
این مشکلات، تاثیر بسیار بیشتری بر مصرف بنزین دارند تا فعالیت‌های تفریحی مانند آفرودسواری. تمرکز سخنگوی دولت بر عملکرد آفرودسواران، درحالی که مشکلات اصلی مانند خودروهای فرسوده و ترافیک حل‌نشده باقی مانده‌اند، نشان‌دهنده اولویت‌بندی نادرست در سیاست‌گزاری سوخت است.
دولت می‌توانست با تسریع برنامه‌های اسقاط خودرو، مصرف سوخت را به‌طور موثری کاهش دهد. همچنین توسعه حمل‌ونقل عمومی، مانند افزایش ناوگان اتوبوس‌های برقی یا گسترش خطوط مترو، می‌تواند وابستگی به خودروهای شخصی را کاهش دهد.
در پایان می‌توان اینگونه برداشت کرد که اظهارات سخنگوی دولت درباره محدود کردن بنزین آفرودسواران، درحالی که خودروهای فرسوده و ترافیک کلان‌شهرها سالانه میلیاردها لیتر بنزین را هدر می‌دهند، نشان‌دهنده انحراف از مشکلات اصلی است.
این سیاست‌گزاری که به‌جای حل معضلات ساختاری، گروه‌های خاصی را هدف قرار می‌دهد، نه‌تنها عدالت در مصرف سوخت را تامین نمی‌کند، بلکه به‌نارضایتی عمومی دامن می‌زند. تا زمانی که خودروهای پرمصرف اسقاط نشوند و زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی بهبود نیابد، صحبت از محدود کردن آفرودسواران تنها حاشیه‌ای بر بحران اصلی مصرف سوخت در ایران است.
منبع : اسب بخار
